Acceptance and Commitment Therapy (ACT, uitgesproken als woord – Engels voor handelen) is gebaseerd op het principe van de destructieve normaliteit.1 ACT gaat ervan uit dat lijden een normaal onderdeel is van het menselijk leven en dat iedereen daarmee wordt geconfronteerd. Een symptoomvrij leven nastreven is onbegonnen werk, zeker als gevoelens, zoals angst of somberheid, gezien worden als symptoom van een stoornis. Dit staat in contrast met therapievormen die gebaseerd zijn op classificaties, zoals in de DSM-5-TR.2 Er zijn problemen met classificeren van psychische problematiek en met het baseren van het behandelplan op de classificatie. Voorbeelden hiervan zijn het enorme aantal verschillende uitingsvormen van één en dezelfde stoornis, het groeiend aantal classificaties en de overlap tussen classificaties:
‘We found that there are 10,130,814 ways to be diagnosed with a mental illness using DSM-5-TR criteria. When specifiers are considered, this number balloons to over 161 septillion unique diagnostic presentations (driven mainly by bipolar II disorder). Additionally, there are 1,951,065 ways to present with psychiatric symptoms, yet not meet diagnostic criteria.’3
De nadruk op stoornissen, symptomen en symptoomreductie leidt ertoe dat mensen in strijd raken met normaal menselijke fenomenen zoals (nare) gevoelens, gedachten, lichamelijke sensaties, herinneringen en dergelijke. Een groot deel van de aandacht en energie gaat uit naar het bestrijden van deze fenomenen, ten koste van investeren in wat waardevol is en het leven zin geeft. Het maakt mensen psychologisch inflexibel; dat wil zeggen, dat mensen niet meer goed kunnen inspelen op veranderende omstandigheden. Ze raken gevangen in gedragspatronen, die het leven onnodig lastig en onbevredigend maken. ACT biedt met deze visie tevens een transdiagnostisch alternatief bij subklinische symptomen, comorbiditeit, levensvragen en problemen die zich niet in termen van een classificatie laten vangen. ACT leert mensen om te gaan met het leven, met alle kansen, mooie ervaringen, narigheid en problemen, ongeacht of er sprake is van symptomen of niet.
De POH-GGZ wordt in de huisartsenpraktijk geconfronteerd met problemen, die variëren van mild tot zeer ernstig en complex. Lange wachtlijsten kunnen er juist voor mensen met ernstige en complexe problematiek toe leiden dat deze mensen een tijd lang onder de hoede zijn van de POH-GGZ. ACT zal in zo’n geval doorgaans niet als volwaardige behandeling ingezet kunnen worden, maar kan mensen wel helpen een start te maken met het bouwen aan een waardevol leven, mét of zonder klachten. Voor mensen met mildere problematiek zal een korte ACT-behandeling vaker voldoende zijn om weer zelfstandig verder te kunnen. Focused ACT (FACT4) is een goed voorbeeld van het kort en krachtig met ACT werken. Nadat een uitleg gegeven is van het ACT-model, wordt er in onderdeel B3 ingegaan op het toepassen van FACT.
Accreditatie
Dit programma is door de LV POH-GGZ en de NVvPO voor 3 punten geaccrediteerd onder ID 621027.
Inhoud
BLOK A Overzicht van het ACT-model en de zes componenten van psychologische (in)flexibiliteit
A1 Wat is ACT?
A2 Experiëntiële vermijding, creatieve hopeloosheid en acceptatie
A3 Cognitieve fusie en defusie
A4 Fusie met zelfbeeld en een observerend perspectief innemen
A5 Uit of in het huidig moment zijn
A6 Gebrekkig en goed contact met waarden
A7 Onvermogen om naar waarden te handelen en toegewijde actie
BLOK B Toepassing van ACT in de praktijk, indicatiestelling, wetenschappelijke evidentie en de wetenschapsfilosofische basis van ACT
B1 Toepassing van ACT in de praktijk: een casus
B2 Indicatiestelling en wetenschappelijk onderzoek
B3 Focused ACT
Actie en verantwoording
Nadere bespreking van vragen en casuïstiek
Literatuur
Opdrachtblad ‘Invoering in de praktijk’
Teamoverleg en intervisie
Toets voor POH-GGZ 2025/2
Over de auteur
Jacqueline A-Tjak is klinisch psychologe, supervisor bij de Vereniging voor Gedrags- en Cognitieve therapie en peer reviewed ACT-trainer (zie contextualscience.org/training_standards, geraadpleegd op 25 maart 2025). Zij werkt als klinisch psychologe bij Skils. Daarnaast heeft zij een eigen cursusbedrijf A-Tjak Cursussen en leidt professionals op in ACT in de vorm van cursussen en supervisie. Zij verzorgt, alleen of met collega’s, ACT-workshops op Nederlandse en internationale congressen. Zij heeft het boek ACT. Theorie en praktijk geredigeerd en ze heeft aan het boek meegeschreven. Ze is met Annick Seys coauteur van het boek Intervisie met impACT. Effectiever van elkaar leren. In december 2024 is het Casusboek ACT verschenen, waarvan zij mederedacteur is, naast Tim Batink en Roy Thewissen. Zij is tevens coauteur van dit boek. Van haar opleidingen en boeken ontvangt zij inkomen. Daarnaast heeft zij diverse hoofdstukken en artikelen over ACT geschreven, onder andere voor Nederlandse en internationale handboeken. Ze is in 2020 gepromoveerd aan de Universiteit van Amsterdam op onderzoek naar de effectiviteit van ACT bij depressie. Haar proefschrift Unraveling the Black Dog. How can we improve treatment for depression and how can ACT contribute to the improvement? is vrij toegankelijk via epubs.ogc.nl/?epub=j.a-tjak&k=63a28f0c-8a1b-4d90-a4ea-a48b9d05652a. Jacqueline A-Tjak is medeoprichter van de Nederlandstalige vereniging voor beoefenaars van ACT en andere functioneel contextuele benaderingen, de ACBS BeNe (Association for Contextual Behavioral Science België en Nederland). Ze heeft jarenlang onbezoldigd deelgenomen aan het bestuur van de vereniging en neemt nu deel aan de opleiderscommissie. Zij is daarnaast actief geweest in de internationale vereniging, de ACBS.
De auteur ontvangt geld voor opleidingen en boeken. Ze heeft geen financiële banden met de farmaceutische industrie, ontvangt geen onderzoeksgeld van commerciële partijen en heeft geen bedrijfsbelangen.
Doelstellingen
Na het afronden van dit nascholingsprogramma:
- weet je wat het therapiemodel van ACT is;
- ken je de zes processen van psychologische inflexibiliteit en de zes processen van psychologische flexibiliteit;
- weet je wat het doel van een ACT-behandeling is;
- heb je gezien hoe een casusconceptualisatie volgens ACT tot stand komt;
- heb je aan de hand van een casus gezien hoe ACT er in de praktijk uitziet;
- heb je kennis van de brede toepasbaarheid van ACT;
- heb je kennis van de wetenschappelijke evidentie van ACT en de kanttekeningen daarbij;
- ken je belangrijke overwegingen bij de indicatiestelling voor ACT;
- begrijp je hoe ACT voor jou als professional van toegevoegde waarde kan zijn, in je functie als POH-GGZ en in het kader van je eigen veerkracht;
- heb je inzicht hoe FACT wordt toegepast als vorm van kortdurende ACT.
