Samenvatting
Het omgaan met (potentieel) geneesmiddelenmisbruik en verslaving is een van de meestgenoemde ethische dilemma’s voor openbare apotheken. Patiënten bij wie (het vermoeden van) geneesmiddelenmisbruik of geneesmiddelenverslaving bestond, verzochten de apotheek te snel om een herhaling van deze geneesmiddelen. Het betrof hier meestal opioïden of benzodiazepinen. Apotheken worstelen met het mogelijk in stand houden van verslavingsgedrag aan de ene kant en de wens om het vertrouwen van de patiënt te behouden en zijn pijn of angst te verlichten.
Sinds een aantal jaren staat verslaving aan geneesmiddelen extra in de schijnwerpers. Dit wordt grotendeels gestuurd door de opioïdencrisis in de Verenigde Staten. Het in ruime mate voorschrijven van opioïden aan het begin van deze eeuw heeft geleid tot grote aantallen patiënten die worstelen met een stoornis in het gebruik van opioïden. Strengere regels voor artsen en apotheken hebben weliswaar geleid tot een daling van het aantal voorschriften van opioïden op recept, maar alternatieven, zoals heroïne en fentanylderivaten, zijn eenvoudig te verkrijgen. In de Verenigde Staten staat een overdosis drugs als doodsoorzaak op nummer één bij personen onder de 50 jaar. In 2018 was een opioïde bij bijna 70% van de drugsdoden de oorzaak. Er stierven bijna 47 000 mensen aan een opioïdenoverdosis, een derde hiervan werd veroorzaakt door een op recept verkregen opioïde. Dit is een verviervoudiging ten opzichte van 1999. Anno 2020 zijn de sterftecijfers niet verbeterd; de COVID-19-pandemie lijkt juist bij te dragen aan een toename van sterfte aan drugs.
Ook in Nederland werden opioïden tot 2019 steeds meer voorgeschreven. Het overheidsbeleid stuurt sindsdien aan op bewuster voorschrijven van opioïden, bijvoorbeeld door het oprichten van de 'Taakgroep Gepast Gebruik van Opioïden'. In Nederland stierven in 2017 220 personen aan een overdosis van legaal voorgeschreven opioïden.
Het voorgaande illustreert dat elke arts en apotheek zich bewust moet zijn van zijn verantwoordelijkheid bij het voorschrijven of uitgeven van psychoactieve geneesmiddelen die verslaving kunnen veroorzaken. Als apothekersassistente vervul jij een belangrijke rol in het voorkomen van schade door voorgeschreven geneesmiddelen. Dat is een reden om goed op de hoogte te zijn van risicofactoren voor het ontwikkelen van een verslaving. Het is ook belangrijk dat je weet hoe je een geneesmiddelverslaving kunt herkennen. Zo kun je jouw patiënt de juiste begeleiding bieden en verwijzen naar de juiste hulp.
Deze nascholing gaat in op verslaving, hoe je deze kunt herkennen en hoe je als apotheek met huisartsen op dit terrein kunt samenwerken en handelen. In het eerste deel (BLOK A) ligt de focus op verslaving in de breedste zin van het woord, in het tweede deel (BLOK B) gaan we dieper in op de verslaving aan geneesmiddelen, met name de opioïden en de benzodiazepines.
Accreditatie
Dit programma is door het Kwaliteitsregister Apothekersassistenten voor 3 punten geaccrediteerd onder ID 451056.
Inhoud
BLOK A Stoornis in het gebruik van middelen
A1 Definities
A2 Hoe werkt verslaving?
A3 Verslavingsproblematiek
BLOK B Receptgeneesmiddelen: opioïden en benzodiazepines
B1 Geneesmiddelenverslaving
B2 Samenwerking tussen huisarts en apotheek
Actie en verantwoording
Nadere bespreking van vragen en casuïstiek
Literatuur
Overleg met collega’s en de apotheker(s)
Opdrachtblad ‘Opnemen in het takenpakket’
Begrippenlijst
Afsluitende toets
Auteurs
Anke Lambooij is apotheker en werkt als adviseur bij het Instituut Verantwoord Medicijngebruik (IVM). Ze is namens IVM projectleider van de taakgroep Gepast Gebruik van Opioïden en is medeauteur van deze nascholing.
Dorothee Greven is arts en werkt als adviseur voor het IVM. Ze is medisch-inhoudelijk betrokken bij de taakgroep en heeft onder andere deze nascholing geschreven.
De taakgroep Gepast Gebruik van Opioïden is in 2019 in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport opgericht. De taakgroep heeft de opdracht zorgverleners, instellingen en patiënten te informeren over en aan te spreken op het verantwoord gebruik van opioïde pijnstillers. De kernactiviteiten van de taakgroep zijn gericht op het vergroten van kennis en het verbeteren van het gedrag van zorgverleners en patiënten met betrekking tot het opioïdengebruik.
De auteurs hebben geen financiële banden met de farmaceutische industrie, ontvangen geen onderzoeksgeld van commerciële partijen en hebben geen bedrijfsbelangen of andersoortige financiële relaties met betrekking tot dit onderwerp.
Doelstellingen
Na afloop van dit nascholingsprogramma:
- ken je de betekenis van lichamelijke en geestelijke afhankelijkheid;
- weet je wat een verslaving is en hoelang het kan duren voordat iemand een verslaving heeft;
- weet je welke verslaving het meest voorkomt in Nederland en ken je de omvang ervan;
- weet je hoe een verslaving ontstaat en welke risicofactoren een rol spelen;
- ken je de DSM-5-definitie Stoornis in het gebruik van middelen;
- weet je met welke klachten patiënten met een verslaving zich kunnen presenteren;
- ken je de maatschappelijke en sociale problemen die voortkomen uit verslaving;
- weet je wat geneesmiddelenverslaving is en welke geneesmiddelen het vaakst tot verslaving leiden;
- ken je het belang van de samenwerking van huisarts en apotheek en welke afspraken je kunt maken om geneesmiddelenverslaving te voorkomen;
- begrijp je het verschil tussen chronisch gebruik van geneesmiddelen en verslaving;
- weet je wat je moet doen wanneer je middelenmisbruik bij een collega vermoedt.
Bronnen bij dit programma
